kutubhona

ўзидан кейин зикр қилинган марҳамат кўрсатиш ёки фидя олишга чекланишни, шу иккисидан бирини танлашни ифодаламоқда. Шу ўринда энди баъзи фақиҳларда шубҳага сабаб бўлган бир савол кўндаланг бўлади. Улар ундан «халифа агар маъқул кўрса асирларни қулга айлантириши мумкин», деган хулосани чиқарганлар. Бу савол қуйидагича: «Набий с.а.в. бу оят нозил бўлганидан кейин ҳам қул қилганлар. Чунки бу оят ҳижратдан кейин иккинчи йилда, Росулуллоҳ с.а.в. билан Қурайш кофирлари ўртасида уруш бошланишидан олдин нозил бўлган. Пайғамбар А. Ҳунайнда қул қилдилар. Росулуллоҳ с.а.в. қилган иш эса Аллоҳ оятларининг тафсири деб эътибор қилинганидек ташриъ (шаръий ҳукм татбиқи) деб ҳам эътибор қилинади. Шундай экан асирларни қул қилишни бу оят билан қандай ман қилиш мумкин ахир? Ваҳоланки Росулуллоҳ с.а.в. шу оят нозил бўлганидан кейин Ҳунайнда қул қилган бўлса?». Бунга жавоб шуки, Росулуллоҳ с.а.в. қилган иш ва айтган сўзи Қуръон оятларига нисбатан ё мужмални муфассал қилиш ёки мутлақни муқайяд қилиш ёки омни хослаш бўлади. Пайғамбар с.а.в.нинг иши ва сўзи Қуръонни мансух қилувчи бўлмайди. Асирлар ҳақидаги оят эса мужмал эмаски тафсилот зарур бўлса, лафзлари умумий эмаски хослаш керак бўлса, мутлақ эмаски қайдлаш керак бўлса. Росулуллоҳ с.а.в.нинг бу оят нозил бўлганидан кейин қул қилгани саҳиҳ бўладиган бўлса Пайғамбаримиз с.а.в.нинг бу иши оятни мансух қилувчи бўлиб қолади. Бу эса жоиз эмас. Бундан ташқари Росулуллоҳ с.а.в.нинг асирларни қул қилгани ҳақидаги ривоят хабар оҳод бўлиб

فَإِمَّا مَنّاً بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاء
«Сўнг ё (уларни озод қилиб юбориш билан) марҳамат кўрсатурсизлар ё (уларни қўйиб юбориш учун) фидя-товон олурсизлар» [Муҳаммад 4]

оятига зид келади. Хабар оҳод қатъий оятлар ва ҳадисларга зид келиб қоладиган бўлса дироятан рад қилинади. Шунга кўра «Росулуллоҳ с.а.в. асирлар ҳақидаги оят нозил бўлганидан кейин ҳам асирларни қул қилди», деган ривоят эътиборга олинмайди. Қолаверса Ҳунайн ғазотида Росулуллоҳ с.а.в. томонидан бўлган иш воқеси шундан иборатки, мушриклар бу жангда аёллар ва болаларни ҳам ўзлари билан олиб чиқишган эди. Сафларини кўп қилиб кўрсатиш ва эркакларини руҳлантириш учун шундай қилишган эди. Жангда тор-мор